Rollen en verantwoordelijkheden beheer Verenigingsregister

• Een digitale Vlaamse overheid. Authentieke gegevensbronnen, van Stijn Wouters en Joep Crompvoets, 2020, publicatie vanuit het Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing. Enkele relevante passages uit deze publicatie:

  • Digitaal Vlaanderen (DV) zal eigen werking niet voortrekken bij de dataverzameling of de opbouw van het datamodel. Het kan fungeren als een “neutrale speler” en verschillende belangengroepen samenbrengen op zoek naar consensus. DV heeft de data immers zelf niet nodig voor eigen beleidsvoering of eigen business toepassingen. Dit kan zorgen voor generiek bruikbare gegevens, overheen beleidsdomeinen, business processen en bestuursniveaus.

  • “Een specifiek probleem dat naar boven kwam was het verzekeren van de kwaliteit van de inzamelingsprocessen bij authentieke gegevensbronnen waarbij de burgers, ondernemingen of (non-profit) organisaties zelf instaan voor een deel van de registratie (Rekenhof, 2015; p. 60; Vander Elst et al., 2011, p. 24).”

• Data Mesh (principes en concepten m.b.t. gedecentraliseerde data en “data as a product”)

• GRB-decreet en uitvoeringsbesluiten: in deze wettelijke documenten zijn bepaalde verantwoordelijken vastgelegd. Naar analogie ook werking bij wegenregister en adressenregister bekeken en besproken.

Van: Xanne Holvoet <xanne.holvoet@impactadvocaten.be> 
Verzonden: dinsdag 18 juni 2024 16:05
Aan: Devlieghere Jeroen <jeroen.devlieghere@vlaanderen.be>
CC: Benoit Spitaels <benoit.spitaels@impactadvocaten.be>
Onderwerp: RE: vraag over schijnverenigingen

Beste Jeroen,

We verwijzen naar ons overleg van vorige week woensdag.

Zoals beloofd hebben wij de (voorbereidende) wetgevende stukken inzake het verenigingsregister en V-loket gescreend met oog op argumentatie om bepaalde verenigingen te weren van het V-loket.

1. Rechtsvorm

Het toepassingsgebied van het verenigingsregister is afgebakend op basis van rechtsvorm (art. 4 e-gov decreet): ‘verenigingen’ zijn verenigingen zonder winstoogmerk, internationale verenigingen zonder winstoogmerk, stichtingen, feitelijke verenigingen en afdelingen van koepelorganisaties, zoals gedefinieerd in het decreet.

Er is destijds niet gekozen voor een filter op basis van activiteiten (vb. commercieel: gefinancierd met marktmiddelen v. niet-commercieel: gefinancierd door overheidsmiddelen) in het decreet zelf omwille van het uitgangspunt dat het de verantwoordelijkheid is van de dienstverlenende overheden zelf die gegevensinitiator zijn om 1) dergelijk criterium te integreren in hun subsidievoorwaarden en 2) de naleving ervan te controleren. 

Een optie (maar dit vereist een decreetswijziging) is om het toepassingsgebied voor de verenigingen die rechtspersonen zijn te beperken tot de rechtspersonen die vallen onder de rechtspersonenbelasting. De fiscus hanteert immers wel nog het criterium van bijkomstigheid van commerciële activiteiten. Dit vergt dan wel een doorstroom van de fiscale gegevens naar het verenigingsregister want er bestaat vandaag geen publiek consulteerbaar register van onderwerping aan rechtspersonenbelasting (dan wel vennootschapsbelasting). Dus naar afdwingbaarheid biedt dit op vandaag geen gewenste oplossing. Bijkomende nuance: er zullen altijd wel verenigingen zijn die (nog) niet zijn opgepikt door de fiscus en dus, ondanks meer dan bijkomstige commerciële activiteiten nog onder de rechtspersonenbelasting vallen. Ook kan de onderwerping aan vennootschapsbelasting (vs. rechtspersonenbelasting) in bepaalde gevallen het resultaat zijn van willekeur aan de zijde van de fiscale administratie, eerder dan de objectieve toepassing van wettelijke criteria (dewelke er voor de goede orde ook niet echt zijn – is steeds appreciatie van feiten).   

2. Doel

Het doel van het verenigingsregister is omschreven in art. 4.1/1, §1 e-gov decreet:

1° de interacties tussen verenigingen enerzijds en instanties, externe overheden, betrokken koepelorganisaties en burgers anderzijds te vereenvoudigen en te optimaliseren

2° informatie over verenigingen ter bevordering van het verenigingsleven en ter ondersteuning van beleidsontwikkeling publiek toegankelijk te maken.

Ook hier is er geen beperking voorzien op vlak van de (commerciële aard van) activiteiten van de betrokken vereniging.

Een dergelijke beperking volgt ook niet uit de Memorie van Toelichting bij het e-gov decreet:

Missie: 

1. verenigingen maximaal ondersteunen bij de zoektocht naar en afhandeling van dienstverlening om zo hun administratieve last te verlagen alsook die van hun dienstverleners; 

2. inzicht verschaffen over en kenbaar maken van het verenigingsaanbod in Vlaanderen, ter bevordering van het verenigingsleven. 

Visie: 

1. het verenigingsloket is dé betrouwbare digitale toegangspoort tot basisinformatie over en voor verenigingen en verenigingen in wording in verband met (overheids)diensten. Daarnaast kunnen zij er hun eigen gegevens raadplegen en beheren om vervolgens optimaal gebruik te maken van het dienstverleningsaanbod;

2. Het verenigingsregister zorgt Vlaanderen-breed voor de eenmalige registratie en het veelvuldig hergebruik van verenigingsgegevens. 

De uitbouw van het verenigingsregister heeft in eerste instantie zijn nut in het kader van het verenigingsloket. In tweede instantie is de toepassing van het verenigingsregister ruimer dan enkel het verenigingsloket, want overheidsinstanties of betrokken koepelorganisaties kunnen er ook rechtstreeks gebruik van maken in het kader van hun dienstverleningsprocessen, zonder via het verenigingsloket te passeren. 

Het verenigingsregister heeft niet als opzet alle verenigingen in Vlaanderen te registreren maar wenst zich te beperken tot verenigingen die in interactie treden met overheidsinstanties in het kader van dienstverlening.

Het opzet van het verenigingsregister en verenigingsloket maakt mogelijk dat gegevens over verenigingen en andere organisatievormen met een belangeloos doel maximaal worden doorgegeven tussen verschillende dienstverleners om het eenmaligheidsprincipe van hergebruik te realiseren.

Wel kan de expliciete verwijzing naar “verenigingsleven” nuttig zijn. Hoewel deze term niet verder gedefinieerd wordt in het decreet, linkt de Memorie van Toelichting dit met “entiteiten met een publieke taak”:

“Om entiteiten met een publieke taak, die zich tot het verenigingsleven richten, zoals vzw Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk, te ondersteunen in hun dienstverlening, kunnen gegevens uit het verenigingsregister aan hen ter beschikking te worden gesteld.”

Dit onderschrijft het doorgaans gebruik van deze term voor verwijzingen naar vrijetijd-/vrijwilligers-verenigingen (en dus niet naar verenigingen met een commerciële insteek). 

Gelet op bovenstaande biedt de doelomschrijving dus slechts beperkt handvaten om bepaalde verenigingen (in de zin van het e-gov decreet) te weren t.o.v. andere. 

3. Soorten gegevens

De regelgeving inzake het verenigingsregister (e-gov decreet) maakt een duidelijke afbakening van welke gegevens het kan bevatten. Het register wordt excl. door gegevensinitiatoren gevoed (behoudens verbetermogelijkheid) – dus hier kan de betrokken (gemachtigde persoon verbonden aan de) vereniging niet aan sleutelen.

De regelgeving inzake het V-loket (bestuursdecreet) is anderzijds zeer summier. Het verduidelijkt eigenlijk alleen de rol van het V-loket als doorgeefluik (is geen databron op zich) voor informatieuitwisseling tussen verenigingen en dienstverlenende overheden. Er wordt geen opsomming (en dus ook geen beperkende opsomming) gegeven van het soort gegevens dat via het luik wordt uitgewisseld of de gegevens die op het platform kenbaar worden gemaakt.

Meer bepaald:

• Verenigingsregister: e-gov decreet

Het e-gov decreet maakt een beperkte oplijsting van de soorten gegevens die in het verenigingsregister kunnen worden verwerkt (art. 4/1, §1).

Daarvan worden slechts een aantal publiek ter beschikking gesteld (publieke raadpleging via API key), met name de gegevens vermeld in paragraaf 1, tweede lid, 1° tot en met 6°, 9°, 11° en 12° (art. 4/1, §2). Dit zijn:

1° de namen en benamingen;
2° de status, namelijk actief of niet actief;
3° de contactgegevens;
4° de omschrijving van het doel;
5° de classificaties;
6° in voorkomend geval de relatie met een koepelorganisatie of afdelingen;
9° in voorkomend geval de erkenning;
11° een unieke verenigingscode;
12° in voorkomend geval het KBO-nummer

Daarnaast laat het decreet wel de mogelijkheid aan de Vlaamse Regering om ‘de gegevens, vermeld in het tweede lid, nader (te) bepalen en, na advies van het stuurorgaan, aan (te) vullen met andere gegevens die vereist zijn voor de identificatie van verenigingen, of die van gemeenschappelijk belang zijn voor verschillende instanties’. Zijn er op dat vlak al uitbreidingen gedaan? 

• Verenigingsloket: bestuursdecreet

Art. II.7 van het Bestuursdecreet bepaalt:

II.7 De burger krijgt, zelf of via zijn gemandateerde, een geconsolideerde en burgergerichte toegang tot de gegevens die op hem betrekking hebben en waarover de overheidsinstanties, vermeld in artikel II.1, beschikken. ²[Via hetzelfde communicatiekanaal kan hij ook zijn gegevens verstrekken aan de overheidsinstanties, vermeld in artikel II.1, eerste en tweede lid.]²

²[Behoudens decretale afwijking mag dat communicatiekanaal alleen gebruikt worden door de burger voor toegang tot zijn gegevens of voor de verstrekking van zijn gegevens aan de voormelde overheidsinstanties.]²

Onder gegevens waarover de overheidsinstanties, vermeld in artikel II.1, beschikken wordt verstaan: gegevens die beheerd of verwerkt worden door een overheidsinstantie als vermeld in artikel II.1, of gegevens die beheerd of verwerkt worden door een externe overheid waartoe een overheidsinstantie als vermeld in artikel II.1, toegang heeft.

Het gaat onder meer om:

1°

gegevens over natuurlijke personen of rechtspersonen ²[of verenigingen als vermeld in artikel 4, derde lid, 1°, van het decreet van 18 juli 2008 betreffende het elektronische gegevensverkeer]²;

2°

informatie over lopende dossiers;

3°

informatie over rechten die voortvloeien uit regelgeving en die kunnen afgeleid worden uit de gegevens, vermeld in punt 1°.

(…)

²[In afwijking van het zevende lid wijst de Vlaamse Regering aan welke overheidsinstantie de manier en de nadere inhoud van de toegang tot en de verstrekking van de gegevens over rechtspersonen en groeperingen van natuurlijke personen in hun hoedanigheid van vereniging als vermeld in artikel 4, derde lid, 1°, van het decreet van 18 juli 2008 betreffende het elektronische gegevensverkeer, bepaalt in overleg met de betrokken overheidsinstanties en externe overheden.]²

In tegenstelling tot het verenigingsregister dat excl. gevoed wordt door de gegevensinitiatoren (behoudens verbetermogelijkheid), kan de burger via het V-loket (als doorgeefluik, niet als databron) ook gegevens verstrekken aan de overheidsinstanties inzake ‘verenigingen’ zoals gedefinieerd in het e-govdecreet. 

Art. II.7 biedt echter geen duidelijkheid over welke gegevens het V-loket zelf publiek ter beschikking stelt. We kunnen het dus ook niet aangrijpen als argumentatie om bepaalde gegevens niet te delen.

We hebben zelf de test gedaan (ingelogd via een vereniging op het V-loket) en de interface laat toe dat de vereniging een ‘vrije’ invoer kan doen bij de beschrijving van de vereniging en bij de contactgegevens.

Een pragmatische oplossing zou kunnen zijn om deze vrije invoermogelijkheden te schrappen, te beperken (vb. max aantal tekens) of te screenen (mogelijk doet een minderheid van de organisaties dergelijke vrije invoer).

Op die manier kan vermeden worden dat er via de vrije invoer sluikreclame kan gevoerd worden voor commerciële activiteiten.

We zijn uiteraard bereid om hierover verder met jullie te overleggen.   

Met vriendelijke groeten,

Xanne en Benoit