Het beleid voor toegangsbeveiliging beschrijft de maatregelen die de organisatie moet nemen om ervoor te zorgen dat alleen bevoegde personen toegang hebben tot informatie en informatiesystemen.

Identificatie, authenticatie en autorisatie

Toegangsbeveiliging is een fundamenteel aspect van informatieveiligheid en wordt onderverdeeld in drie kernprocessen: identificatie, authenticatie en autorisatie. Deze processen werken samen om te verzekeren dat alleen bevoegde personen toegang krijgen tot informatie en informatiesystemen.

Identificatie: Dit is de eerste stap waarbij een fysieke persoon zichzelf kenbaar maakt aan een systeem door middel van een interactieve account. Een account moet gekoppeld zijn aan een fysieke persoon geïdentificeerd door een identiteit. Ook systemen kunnen zich aanmelden bij een ander systeem door middel van een niet-interactieve account. In dat geval moet geen identiteit gekoppeld worden aan de account. Via accounts kan men acties op een systeem ook volgen en controleren. Identiteiten worden beheerd via een proces van identiteitsbeheer, accounts worden beheerd via een proces van accountbeheer. Men spreekt hier van zwakke of sterke identificatie in functie van de zekerheid dat men wil verkrijgen in hoeverre de fysieke persoon daadwerkelijk hij of zij is die men aangeeft.

Authenticatie: Tijdens authenticatie wordt geverifieerd of de identiteit van de account legitiem is, gewoonlijk door het vragen om iets dat de persoon die de account gebruikt, weet (zoals een wachtwoord), iets dat de persoon heeft (zoals een smartcard of token), of iets dat de persoon is (zoals een vingerafdruk of een ander biometrisch kenmerk). Men spreekt hier van zwakke of sterke authenticatie.

Autorisatie: Na identificatie en authenticatie bepaalt autorisatie welke rechten en privileges aan de geauthenticeerde account worden toegekend. Dit proces regelt de toegang tot verschillende resources binnen het systeem op basis van gebruikersrollen, beleidslijnen en regels.

Informatie en informatiesystemen moet in deze context breed geïnterpreteerd worden. Voor meer duidelijkheid omtrent het begrip informatie wordt verwezen het beleid Informatiebescherming. Met informatiesystemen (of systemen) worden zeer breed de bedrijfsmiddelen bedoeld die toegang verlenen tot informatie. Dit omvat zowel bedrijfsnetwerken, werkstations, operating systems, toepassingen, databases, websites, mobile devices, mobile apps, enz. Dit beleid is van toepassing op de identificatie, authenticatie en autorisatie stappen die op elk van dit type systemen kunnen voorkomen.

Type accounts

Accounts variëren in soort en functie, elk met hun eigen beveiligingseisen. De volgende tabel biedt een overzicht van de diverse soorten accounts.

Identificatie

Identiteitsbeheer

Voor het verlenen van toegang tot informatie en informatiesystemen voor een persoon moet een interactieve account worden aangemaakt, die moet gekoppeld wordt aan een geverifieerde persoon of fysieke identiteit. Hiertoe moet een organisatie een proces van identiteitsbeheer opzetten. Afhankelijk van de vertrouwelijkheid en integriteit van de informatie en informatiesystemen waarvoor toegang nodig is, wordt in het identificatieproces een onderscheid gemaakt tussen zwakke en sterke identificatie bij het creëren van een identiteit:

Zwakke identiteit: Validatie van de identiteit van een fysiek persoon op basis van een identiteitsattribuut dat niet onder controle valt van een door de overheid geregistreerde of gecertificeerde bron (bijvoorbeeld een e-mailadres of telefoonnummer);

Sterke identiteit: Validatie van de identiteit op basis van een door de Belgische federale overheid geregistreerde of gecertificeerde bron (bijvoorbeeld het rijksregisternummer).

Meer informatie kan men terugvinden in 5.1.2. Aanvullende informatie over de maatregelen (IAM) | 5.1.2.1. Identificatie als maatregel.

Accountbeheer

Standaard gebruikersaccounts

Standaard gebruikersaccounts zijn de interactieve accounts gebruikt door medewerkers om toegang te verkrijgen tot de digitale werkplek, het bedrijfsnetwerk en meerdere toepassingen via SSO (Single Sign-On). Een standaard gebruikersaccount is uniek voor een individu waardoor het de aansprakelijkheid en traceerbaarheid van acties mogelijk maakt en de beveiliging verbetert door gebruik te maken van persoonlijke authenticatiemethoden zoals wachtwoorden en multifactorauthenticatie.

Niet-standaard gebruikersaccounts

Een niet-standaard gebruikersaccount is een interactieve accounts gebruikt door een medewerker om toegang te verkrijgen tot één bepaald specifiek systeem dat bovendien niet via het SSO-principe bereikbaar is met de standaard gebruikersaccount. Een niet-standaard gebruikersaccount is net zoals een standaard gebruikersaccount uniek voor een individuele gebruiker, waardoor het de aansprakelijkheid en traceerbaarheid van acties mogelijk maakt en de beveiliging verbetert door gebruik te maken van persoonlijke authenticatiemethoden zoals wachtwoorden en multifactorauthenticatie.

Gedeelde gebruikersaccount

Gedeelde gebruikersaccounts zijn interactieve gebruikersaccount die gedeeld wordt door meerdere personen om toegang te krijgen tot één bepaald specifiek systeem. Een gedeelde gebruikersaccount, die toegankelijk is voor meerdere individuen, bemoeilijkt de toewijzing van acties aan specifieke gebruikers en vergroot de beveiligingsrisico's door gedeelde wachtwoorden. Hoewel er functionele redenen kunnen zijn om een gedeelde account te gebruiken, wordt dit over het algemeen afgeraden.

Gast accounts

Een gastaccount is een gedeeld maar zeer beperkt gebruikersaccount dat bedoeld is voor personen die geen regelmatige toegang tot het systeem hebben en geen medewerkers zijn (bijvoorbeeld bezoekers op een kiosk-PC).

Superuser accounts

Superuser accounts (ook soms genaamd built-in accounts) worden automatisch geïnstalleerd bij initiële set-up van een systeem en hebben de allerhoogste rechten op een systeem.  Voorbeelden zijn: Administrator (Windows), root (Linux/Unix), sa (SQL Server), sysadmin (Oracle Database), System Administrator (Oracle E-Business Suite), EC2 Instance Connect (AWS), SAP* (SAP ERP), etc. Met deze accounts kan men alle geprivilegieerde taken uitvoeren, zoals het wijzigen van systeembestanden, installeren of verwijderen van nieuwe software, starten en stoppen van services, onderhouden van accounts, toekennen van toegang tot bestanden, etc.

Persoonlijke beheersaccounts

Dit zijn interactieve accounts gebruikt door medewerker voor het uitvoeren van bepaalde geprivilegieerde taken op een systeem, zoals het wijzigen van systeembestanden, installeren of verwijderen van nieuwe software, starten en stoppen van services, onderhouden van accounts, toekennen van toegang tot bestanden, etc. Een persoonlijke beheersaccount (ook genaamd geprivilegieerde account of account met privileges) is een type gebruikersaccount dat meer rechten en privileges heeft dan gewone gebruikersaccounts. Deze verhoogde privileges stellen de gebruiker in staat om kritieke administratieve taken uit te voeren, zoals het uitvoeren van onderhoudstaken die diepgaande toegang tot het systeem vereisen. Vanwege de verhoogde toegang die deze accounts bieden, worden ze als een significant beveiligingsrisico beschouwd indien ze niet goed worden beheerd en beschermd.

Technische accounts

Technische accounts zijn niet-interactieve accounts zoals systeemaccounts en service accounts. Systeemaccounts worden automatisch aangemaakt door het besturingssysteem of specifieke toepassingen voor processen en services op systeemniveau. Deze accounts worden intern door het systeem gebruikt en zijn niet bedoeld voor directe gebruikersinteractie. Service accounts worden gebruikt door services, toepassingen of processen om te communiceren met het besturingssysteem of andere services. Deze accounts hebben vaak specifieke machtigingen die zijn afgestemd op de behoeften van de service of toepassing die ze ondersteunen en worden intern door het systeem gebruikt en zijn eveneens niet bedoeld voor directe gebruikersinteractie.

Technische accounts worden gebruikt voor het uitvoeren van geautomatiseerde taken, het beheren van applicatieservices, het faciliteren van communicatie tussen systemen, en voor specifieke onderhouds- en beheerfuncties binnen een IT-infrastructuur. In tegenstelling tot gebruikersaccounts zijn technische accounts niet gelinkt aan een geverifieerde persoon en kunnen ze niet worden gebruikt voor interactieve login met een systeem.

Technische accounts hebben vaak significante rechten nodig om hun taken uit te voeren en moeten daarom zorgvuldig worden beheerd om veiligheidsrisico's te minimaliseren.

Authenticatie

Authenticatiemechanismen

Het authenticatiemechanisme is een proces of methode om de identiteit van een gebruiker of entiteit te verifiëren voordat toegang wordt verleend tot een systeem. Dit proces zorgt ervoor dat de persoon of het systeem daadwerkelijk is wie of wat het beweert te zijn. Authenticatiemechanismen kunnen variëren van eenvoudige wachtwoordcontroles tot meer complexe systemen zoals biometrische scans, hardware tokens, smartcards, digitale certificaten of multi-factor authenticatie (MFA) waarbij meerdere methoden gecombineerd worden voor een verhoogd beveiligingsniveau.

In het kader van de Europese eIDAS-verordening (Verordening (EU) nr. 910/2014), zijn er drie betrouwbaarheidsniveaus:

• Lage mate van zekerheid (betrouwbaarheidsniveau laag):

  • Basisverificatie en authenticatie;

  • Meestal gebruikt voor diensten met een laag risico;

  • Minimale vereisten voor identiteitsverificatie;

  • Voorbeelden hiervan zijn toegang tot openbare informatie of eenvoudige online diensten.

• Substantiële mate van zekerheid (betrouwbaarheidsniveau substantieel):

  • Strengere verificatie en authenticatie;

  • Geschikt voor diensten met een gemiddeld risico;

  • Vereist een sterkere identiteitsverificatie;

  • Gebruikt voor diensten zoals online bankieren of toegang tot gevoelige persoonlijke gegevens.

• Hoge mate van zekerheid (betrouwbaarheidsniveau hoog):

  • Hoogste niveau van verificatie en authenticatie;

  • Gereserveerd voor diensten met een hoog risico;

  • Rigoureuze identiteitsverificatie, vaak met face-to-face processen;

  • Gebruikt voor kritieke diensten zoals het ondertekenen van juridisch bindende documenten of toegang tot vertrouwelijke overheidsdiensten.

Voor Digitaal Vlaanderen zijn de beschikbare authenticatiemiddelen de volgende (zie ook Vlaamse overheid authenticatiemiddelen).

Single Sign-On

Single sign-on (afgekort SSO) stelt eindgebruikers in staat om eenmalig in te loggen waarna automatisch toegang wordt verschaft tot meerdere applicaties en resources in het netwerk. Een voorbeeld is dat een medewerker inlogt op zijn werkstation met de standaard gebruikersaccount waarna achter de schermen met behulp van een Kerberos-protocol ook automatisch ingelogd wordt op het bedrijfsnetwerk en op een bedrijfstoepassing zoals bijvoorbeeld Microsoft Dynamics binnen het netwerk zonder bijkomende authenticatie.

Bij SSO hoeft de eindgebruiker niet iedere keer opnieuw in te loggen bij een toepassing, en het inlogscherm van een toepassing wordt niet langer getoond.

Bijkomende vereiste voor technische accounts

Veilige inlogprocedure

De inlogprocedure is de functionaliteit die wordt gebruikt om gebruikers interactieve toegang te geven tot systemen of applicaties, zoals het invoeren van een gebruikersnaam en wachtwoord.

Sessie -en schermvergrendeling

Sessievergrendeling en schermvergrendeling zijn beveiligingsfuncties die gebruikt worden om ongeautoriseerde toegang tot apparaten en applicaties te voorkomen. Sessievergrendeling houdt in dat een gebruikerssessie op een computer of applicatie automatisch wordt vergrendeld na een periode van inactiviteit of wanneer de gebruiker ervoor kiest om de sessie handmatig te vergrendelen. Tijdens een vergrendelde sessie blijft de gebruiker ingelogd, maar is toegang tot de sessie beperkt tot de gebruiker zich opnieuw authenticeert. Schermvergrendeling daarentegen betreft het vergrendelen van het scherm van een apparaat, zoals een computer, tablet of smartphone, waarbij de toegang tot de informatie op het scherm wordt geblokkeerd. Om toegang te herwinnen, is herauthenticatie vereist. Beide maatregelen zijn essentieel voor het beschermen van persoonlijke en professionele gegevens tegen onbevoegde toegang, vooral in situaties waar de gebruiker zijn werkplek tijdelijk verlaat.

Wachtwoordbeleid

Het gebruik van een wachtwoord

De gebruiker is in eerste instantie zelf verantwoordelijk om op een veilige manier om te springen met inloggegevens. Een wachtwoord is een vaak terugkerend aspect in de verschillende authenticatiemechanismen (zie bovenstaande tabel).

Complexiteitsregels voor wachtwoorden

De complexiteitsregels verhogen de mate van onvoorspelbaarheid of willekeurigheid die een wachtwoord bezit. Hoe hoger de complexiteit, hoe moeilijker het wachtwoord te raden of te kraken is door brute force-aanvallen of andere hacking-methoden. De complexiteit wordt beïnvloed door verschillende factoren, zoals de lengte van het wachtwoord en het gebruik van een mix van hoofdletters, kleine letters, cijfers en speciale tekens. Een wachtwoord met hoge complexiteit zal typisch een willekeurige reeks van deze karakters bevatten, zonder voorspelbare patronen of woorden.

Beheer van wachtwoorden

Hierbij wordt verwezen naar de specifieke technologische hulpmiddelen en procedures die worden ingezet om wachtwoorden veilig te creëren, op te slaan, te beheren en te gebruiken. Deze maatregelen zijn bedoeld om de veiligheid en effectiviteit van wachtwoordgebruik te verhogen.

Toekennen van een nieuw of gewijzigd wachtwoord

Een gestandaardiseerd proces zorgt voor een veilige overdracht van nieuwe of gewijzigde wachtwoorden aan de gebruiker, waardoor het risico op onderschepping door onbevoegden wordt geminimaliseerd.

Logging

Autorisatie

Na identificatie en authenticatie bepaalt autorisatie welke rechten en privileges aan de geauthenticeerde account worden toegekend. Dit proces regelt de toegang tot verschillende resources binnen het systeem op basis van gebruikersrollen, beleidslijnen en regels.

Basisprincipes

Een aantal basisprincipes dragen bij tot een robuuste en veilige autorisatiestructuur binnen de organisatie. Ze helpen niet alleen bij het beschermen tegen externe bedreigingen, maar verhogen ook de interne controle en verantwoording, wat essentieel is voor het behoud van de integriteit en vertrouwelijkheid van informatie en informatiesystemen.

1. Need to know: Dit principe vermindert het risico dat gevoelige informatie onnodig wordt blootgesteld en helpt bij het beschermen van vertrouwelijke of kritieke data tegen ongeoorloofde inzage of manipulatie.

2. Least privilege: Dit principe beperkt de impact van een eventueel beveiligingsincident omdat gebruikers of systemen alleen toegang hebben tot wat strikt nodig is.

3. Scheiding van taken: Deze aanpak voorkomt belangenconflicten en vermindert de kans op fraude of datalekken. Door kritieke taken over meerdere personen of groepen te verdelen, wordt het moeilijker voor één individu om ongepast gedrag uit te voeren zonder detectie. Dit helpt ook bij het creëren van een meer gecontroleerde en beveiligde operationele omgeving.

Role-Based Access Control

Role-Based Access Control (RBAC) is een methode voor toegangsbeheer die de toegang van gebruikers tot informatie en informatiesystemen regelt op basis van hun takenpakket binnen de organisatie. In plaats van toegangsrechten toe te kennen aan individuele gebruikers, worden deze rechten gekoppeld aan rollen en wordt vervolgens een rol toegekend aan een gebruiker. Door toegangsrechten aan rollen te koppelen, hoeft de beheerder niet voor elke gebruiker afzonderlijk toegangsrechten toe te kennen. Het vereenvoudigt het beheer en vermindert de kans op fouten. Daarnaast zorgt RBAC ervoor dat gebruikers alleen toegang hebben tot de informatie en middelen die ze nodig hebben voor hun werk. RBAC maakt het ook mogelijk om toegangsrechten snel en efficiënt aan te passen of in te trekken. Dit is essentieel voor goede controle en beheer van toegang binnen de organisatie, bijvoorbeeld wanneer gebruikers van rol wisselen of de organisatie verlaten.

Verlenen en intrekken van toegangsrechten

Effectief beheer van het verlenen en intrekken van toegangsrechten helpt bij het handhaven van de beveiliging, het voorkomen van ongeautoriseerde toegang, en het verzekeren van de naleving van de hierboven beschreven basisprincipes.

Validatie van toegangsrechten

Het validatieproces controleert of de toegangsrechten van gebruikers in de organisatie juist zijn en passen bij hun rollen en verantwoordelijkheden.

Herzien van toegangsrechten

Het regelmatig herzien van toegewezen toegangsrechten is cruciaal om ervoor te zorgen dat gebruikers geen ongepaste of onnodige toegang krijgen of behouden tot informatie en informatiesystemen. Deze evaluatie helpt bij het identificeren en corrigeren van eventuele onjuistheden in de toegangsverlening. Het voorkomt ook dat gebruikers rechten behouden die niet langer relevant zijn vanwege veranderingen in hun functie, rol of projectbetrokkenheid.

Privileged Account Management

Persoonlijke beheeraccounts (of geprivilegieerde accounts) zijn een belangrijk aandachtspunt in de beveiliging van de organisatie, omdat ze uitgebreide toegangsrechten bieden tot informatie en informatiesystemen. Deze accounts vormen een aantrekkelijk doelwit voor externe aanvallers en kwaadwillende insiders, die misbruik kunnen maken van deze rechten om informatie te stelen, systemen te saboteren of andere schadelijke activiteiten uit te voeren. Ook kunnen fouten gemaakt door gebruikers met beheertoegang onbedoeld ernstige problemen veroorzaken, zoals datalekken of systeemstoringen. Door de uitgebreide toegangsrechten van deze accounts is het risico op significante schade bij misbruik of fouten veel groter dan bij standaard gebruikersaccounts.

Omwille van deze redenen zijn voor het gebruik van persoonlijke beheeraccounts striktere maatregelen van toepassing dan op gewone gebruikersaccounts. We onderscheiden drie implementatieniveaus van toegangscontrole voor geprivilegieerde accounts (oftewel Privileged Account management (PAM)), die een toenemende mate van veiligheid en controle bieden, afhankelijk van het toepassingscriteria.

Sommige van de aspecten van PAM in onderstaande tabel werden reeds eerder vermeld in bovenstaande paragrafen en worden hier herhaald ten einde een volledig overzicht te bieden.

Relatie van het beleid met andere richtlijnen en standaarden

Regelgeving en standaarden (L1)

ISO 27001:2022 (Annex A)

Informatieveiligheidsstrategie van de Vlaamse overheid (L2)

Zie 5.1. Minimale maatregelen - Identity en Access Management (IAM) en voor meer informatie.

Uitvoering van het beleid

Processen

Oplossingen