1. Introductie

Lokale besturen beheren vaak gevoelige en vertrouwelijke gegevens van burgers, waaronder persoonsgegevens, belastinginformatie en beleidsdocumenten. Deze informatie is een aantrekkelijk doelwit voor cyberaanvallers. In de tweede stap van een aanvalspad, waarin de aanvaller probeert toegang te krijgen tot netwerken of systemen, worden technieken zoals Brute Force-aanvallen en Man-in-the-Middle-aanvallen vaak toegepast. Dit artikel legt uit hoe deze aanvallen werken en welke specifieke risico's ze vormen voor lokale overheden. Daarnaast bespreken we concrete verdedigingsmaatregelen die lokale besturen kunnen nemen. 

 2. Brute force aanvallen

Wat is een Brute force aanval?

Een Brute Force aanval is een techniek waarbij een aanvaller via automatische software probeert toegang te krijgen tot systemen door het testen van verschillende wachtwoordcombinaties. Voor lokale besturen kan dit betekenen dat aanvallers inloggegevens van medewerkers proberen te kraken om toegang te krijgen tot gemeentelijke netwerken, financiële systemen, e-mailaccounts of zelfs burgerportalen. 

Hoe werkt een Brute force aanval?

Aanvallers richten zich vaak op accounts met zwakke wachtwoorden, zoals eenvoudig te raden wachtwoorden (bijv. 'Welkom2024!' of 'Gemeente' gevolgd door de postcode). Brute Force-tools kunnen duizenden wachtwoorden per seconde testen. Lokale besturen zijn bijzonder kwetsbaar wanneer ze geen sterk wachtwoordbeleid toepassen of wanneer medewerkers zwakke wachtwoorden gebruiken. 

Enkele varianten van Brute Force aanvallen die relevant zijn voor lokale besturen: 

• Dictionary aanvallen: Aanvallers gebruiken lijsten met veelvoorkomende wachtwoorden en termen die relevant zijn voor de organisatie, zoals gemeentelijke namen of lokaal beleidsjargon. 

• Credential Stuffing: Aanvallers maken gebruik van gestolen inloggegevens van eerdere datalekken (bijv. van andere overheidsinstanties of partners) om toegang te krijgen tot gemeentelijke systemen. Dit is vooral gevaarlijk als medewerkers dezelfde wachtwoorden hergebruiken op zowel privé en werkgebonden platformen. 

Verdedigingsmaatregelen tegen Brute force aanvallen

• Sterke wachtwoorden en wachtwoordbeleid: Zorg ervoor dat medewerkers lange en complexe wachtwoorden gebruiken die regelmatig worden gewijzigd. Overweeg het gebruik van wachtwoordzinnen die moeilijk te raden zijn, maar makkelijk te onthouden. 

• Accountvergrendeling: Stel systemen in om accounts tijdelijk te vergrendelen na een aantal mislukte inlogpogingen. Dit voorkomt dat aanvallers eindeloos kunnen proberen om wachtwoorden te raden. 

• Gebruik van Multi-Factor Authenticatie (MFA): Door een extra beveiligingslaag toe te voegen, zoals een eenmalige code via een authenticator-app, of door gebruik te maken van het Federaal Authenticatiesysteem (FAS), waarbij medewerkers kunnen inloggen met hun eID, token of ItsMe, kunnen lokale besturen hun systemen beter beschermen tegen ongeautoriseerde toegang.

• Beveiligingsbewustzijnstraining: Train medewerkers om hen bewust te maken van de risico's van zwakke wachtwoorden en phishing-aanvallen, die vaak het begin vormen van Brute Force-pogingen. 

 Man-in-the-Middle aanvallen

Wat is een Man-in-the-Middle aanval?

Een Man-in-the-Middle (MitM)-aanval is een aanval waarbij de aanvaller zichzelf onopgemerkt tussen de communicatie van twee partijen plaatst, bijvoorbeeld tussen een medewerker en een gemeentelijk systeem of tussen een burger en een online dienst. De aanvaller kan gegevens onderscheppen, manipuleren of zelfs wijzigingen aanbrengen in de verzonden informatie zonder dat de betrokken partijen het doorhebben. 

Hoe werkt een Man-in-the-Middle aanval?

Bij een MitM-aanval onderschept een aanvaller de gegevensuitwisseling tussen een gebruiker en een server. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer medewerkers op openbare wifi-netwerken werken zonder adequate beveiliging of wanneer gemeentelijke websites geen versleuteling (HTTPS) gebruiken. Aanvallers kunnen gevoelige informatie, zoals inloggegevens van medewerkers of persoonlijke gegevens van burgers, onderscheppen. 

MitM-aanvallen kunnen plaatsvinden via: 

• Openbare wifi-netwerken: Wanneer gemeentemedewerkers onveilige wifi-verbindingen gebruiken tijdens het werken op locatie of thuis, kunnen aanvallers de communicatie onderscheppen. 

• SSL-stripping: Bij websites of applicaties die geen goede beveiliging hebben (geen HTTPS), kan een aanvaller de versleuteling wegnemen, waardoor communicatie in platte tekst wordt verzonden en gelezen kan worden. 

• E-mailcommunicatie: Aanvallers kunnen zich voordoen als een legitieme partij in e-mailcorrespondentie, waardoor ze gevoelige informatie kunnen achterhalen of valse berichten kunnen sturen. 

Verdedigingsmaatregelen tegen Man-in-the-Middle aanvallen

• Gebruik van HTTPS: Zorg ervoor dat alle gemeentelijke websites en webapplicaties gebruik maken van HTTPS, zodat communicatie versleuteld is en niet kan worden onderschept. Implementeer daarbij de meest recente, sterke TLS-protocollen, zoals TLS 1.2 en TLS 1.3.

• Virtual Private Network (VPN): Stimuleer medewerkers om altijd een VPN te gebruiken wanneer ze werken via externe netwerken, zoals openbare wifi, om ervoor te zorgen dat hun internetverkeer versleuteld is. 

• Gebruik van certificaten en Public Key Infrastructure (PKI): Lokale besturen moeten ervoor zorgen dat hun interne systemen en e-mailcommunicatie gebruik maken van sterke certificaten en versleutelde sleutels om MitM-aanvallen te voorkomen. 

• Geen gebruik van onbeveiligde openbare netwerken: Gemeentemedewerkers moeten worden geïnstrueerd om geen gebruik te maken van onbeveiligde wifi-netwerken voor het verwerken van gevoelige informatie, tenzij dit gebeurt via een VPN. 

 Conclusie

Zowel Brute Force-aanvallen als Man-in-the-Middle-aanvallen vormen serieuze bedreigingen voor de digitale veiligheid van lokale besturen. In deze fase van het aanvalspad proberen aanvallers toegang te verkrijgen tot gevoelige informatie en systemen. Het uiteindelijke doel van beide aanvallen is om ongeautoriseerde toegang te krijgen, wat kan leiden tot ernstige gevolgen, zoals het stelen van persoonsgegevens, financiële informatie of vertrouwelijke beleidsdocumenten. Daarnaast kan dit leiden tot verstoring van gemeentelijke processen, fraude, of manipulatie van gegevens, zoals bij burgerregistraties, betalingen of aanbestedingsprocedures. De impact kan verwoestend zijn voor de vertrouwelijkheid, integriteit en beschikbaarheid van gemeentelijke diensten. 

Het is daarom van essentieel belang dat lokale besturen proactief beveiligingsmaatregelen nemen, zoals het gebruik van sterke wachtwoorden, Multi-Factor Authenticatie (MFA), VPN’s en versleuteling via HTTPS. Daarnaast is bewustwording onder medewerkers cruciaal om deze aanvallen te voorkomen en de veiligheid van gemeentelijke gegevens en systemen te waarborgen.